Grijze baard onder donkere borstelsnor, haar van staalwol, relatief dunne wenkbrauwen boven ietwat vermoeide ogen. Geen twijfel over mogelijk: dit is Karl Marx. Patrick Waterhouse maakte een foto van hem. En ook weer niet. Naast het portret hangt een verzameling foto’s van dictators die zich hebben laten inspireren door Das Kapital, van Stalin en Mao tot Che Guevara en Ho Chi Minh. Uit hun voorhoofden, wangen en kinnen zijn kleine stukjes geknipt en daar is het hoofd van Marx mee gemaakt. Het doet je afvragen of die communistische houwdegens zijn gevormd door de ideoloog of juist andersom: dat het beeld van Marx is bepaald door de volgelingen die met zijn ideeën aan de haal gingen.
Dit intrigerende werk is onderdeel van The Constructed Image. Plat gezegd gaat de groepstentoonstelling over foto’s die worden bewerkt met schaar en software, gecombineerd en gemanipuleerd. Maar op een dieper niveau gaat het over de waarde en betekenis van beelden, en wat daarmee gebeurt zodra je ze bewerkt.
Familiekiekje
Nu is alle fotografie natuurlijk geconstrueerd. Een voorstelling wordt niet gevonden, maar een fotograaf kiest kadrering, invalshoek en filter en máákt daarmee het beeld. De beeldverrijking in deze tentoonstelling gaat echter een paar stappen verder. Soms extreem, zoals in Lucy-Fer van Inez & Vinoodh, een naakt vrouwenlijf met daarop drie harige koppen. Subtieler zijn Martina Sauters toevoegingen aan stills uit All the President’s Men. Op het eerste gezicht is er niets vreemds aan het kastje of de typemachine op de redactie van Woodward en Bernstein, maar ze komen uit een andere foto die perfect is afgesneden en bovenop het origineel is gelegd.
Eva Stenram voegt niets toe maar haalt juist weg. Ze gebruikt oude pin-upfoto’s waar ze het model gedeeltelijk uitsnijdt. Het gat vult ze op met stukjes uit de rand van de foto die ze er vervolgens afknipt. Een been dat ooit deel was van een bevallige pose ligt nu plompverloren op de bank, als lugubere vondst in een crime scene.
Beeld: Part 8, 2014 / Eva Stenram
Sommige bewerkingen rekken het beeld op voorbij de traditionele grenzen van het fotografisch medium. Door algoritmen en een 3D-printer op een foto los te laten maakte Simon Lehner een wandsculptuur dat van de zijkant lijkt op de maquette van een berglandschap maar van voren het allereerste familiekiekje toont waar hijzelf als baby opstaat.
Lehner gebruikt autobiografisch beeldmateriaal, maar zodra nieuwsfoto’s worden bewerkt kom je al snel in het domein van propaganda en fake news. Fascinerend in dat opzicht is Making of ‘Fall of Saigon’ door Cortis & Sonderegger. In de studio bouwden zij de iconische foto na van de laatste helikoptervlucht uit Vietnam. Het resultaat hangt aan de wand van diezelfde studio, omringd door potjes lijm, verpakking van modelbouwpakketten, draad en papier. Ondanks het onmiskenbare bewijs van namaak blijft de foto overtuigen. Wat je weer doet twijfelen aan het origineel.
Beeld: Making of 'Fall of Saigon' (by Hugh van Es, 1975), 2015 / Cortis & Sonderegger
The Constructed Image is te zien tot en met 4 september, met werk van Ruth van Beek, Jasper de Beijer, Katrien de Blauwer, Blommers & Schumm, Cortis & Sonderegger, Koen Hauser, Jaime Hayon, Inez & Vinoodh, Nico Krijno, Michel Lamoller, Simon Lehner, Jean-Francois Lepage, Matt Lipps, Sohei Nishino, Martina Sauter, Scheltens & Abbenes, Eva Stenram, Patrick Waterhouse en K. Young.
