In een tijd waarin elke foto moeiteloos bewerkt kan worden is de fotocollage terug. Met zichtbare ingrepen wordt een bewust onrealistische wereld neergezet.
De glanzende gordijnstoffen die de Britse KYoung in een van haar foto’s heeft gemonteerd, zien er op z’n minst een beetje goedkoop uit. Samen met afbeeldingen van een mal tapijtje, een kat, een been en een arm (?) van een vrouw en fragmenten van een schemerlamp en een stoel, zijn ze samengebracht in de collage Green Curtains and Rug (2020). Het is een merkwaardig beeld. En dat komt niet alleen door die malle combinatie van elementen die oorspronkelijk niet bij elkaar horen maar die zich plots, in deze nieuwe orde gerangschikt, toch best bij elkaar thuis lijken te voelen. Het komt vooral door het feit dat de kunstenaar geen enkele moeite heeft gedaan de ingrepen netjes te verbergen. Ga je er met je neus bovenop staan, dan zie je dat de afbeeldingen, met een chirurgisch scalpel uit tweedehands boeken en tijdschriften gesneden, op zichtbare wijze aan elkaar zijn geplakt of in elkaar gestoken. Alsof zij wil zeggen: natuurlijk, dit beeld ís niet de realiteit. En dat mag je zien ook!
KYoung: Green curtains and rug (2020)
De kunstenaars in de tentoonstelling The Constructed Image, deze zomer in de Amsterdamse The Ravestijn Gallery, mixen en matchen, samplen en ontleden, vervormen en manipuleren. Ze knippen, plakken, vouwen, snijden, halen uit elkaar en voegen weer samen. Ze werken met historische beelden die ze uit oude boeken of magazines halen of die ze van internet plukken. Ze maken foto’s met hun camera, om die vervolgens aan stukken te knippen en opnieuw in elkaar te knutselen, in de computer met Photoshop, of ouderwets met plakband en lijm.
Zij maken expliciet wat er al zo lang aan de hand is in de fotografie, namelijk dat die allang niet meer de pretentie heeft ‘de werkelijkheid’ weer te geven, maar dat beeldmakers die naar eigen inzicht manipuleren, vervormen en aanpassen. Dat gebeurt al sinds de uitvinding van de fotografie in de negentiende eeuw en nog vaker sinds de komst van Photoshop en allerlei apps – waarmee je je gezicht gladder maakt, de lucht blauwer en elementen die je niet bevallen gewoon wegpoetst.
Vrij en associatief
De collage (van het Franse coller: plakken, lijmen – de term werd bedacht door Georges Braque en Pablo Picasso), vindt haar oorsprong in het Europese dadaïsme en surrealisme in de vroege twintigste eeuw, en heeft daarna altijd een plek in de kunstgeschiedenis gehad. Kunstenaars vonden er een vrije, associatieve manier in om politieke, maatschappijkritische beelden te construeren (Hanna Höch, John Heartfield) of, zoals Andy Warhol en Robert Rauschenberg, te reageren op de nieuwe massacultuur van strips, reclame, kranten en glamourfoto’s.
Dat collagefotografie nu weer een opleving kent is niet alleen een reactie op het steeds onbetrouwbaardere karakter van de fotografie, maar heeft ook te maken met de hoeveelheid beelden die er sinds de digitalisering over ons heen rollen – per dag worden er miljarden foto’s op internet gedownload. Wat is eigenlijk nog de rol van de fotografie, nu iedereen fotograaf is? Kunstenaars reageren erop door de functie van fotografie te bevragen en zich te richten op het analoge in plaats van het digitale.
In de tentoonstelling zit ook het werk van het Nederlandse fotografenduo Inez & Vinoodh, meesters van de digitale manipulatie. Inez van Lamsweerde was al in de jaren negentig een van de eersten die de mogelijkheden van Paintbox, de voorloper van Photoshop, in haar werk gebruikte, op zo’n manier dat er geen twijfel over bestond dat er aan deze beelden gesleuteld was – denk aan de griezelige, bijna buitenaardse modellen uit Thank you Thighmaster (1993). Hun driebenige Lady Gaga uit 2016 roept net zo’n verwondering op als de oude pin-ups van Eva Stenram of KYoung, de analoge knip- en plakkunstenaars, die zich ook al niets aantrekken van de menselijke anatomie. Allen laten ze een wereld zien, niet zoals die is, maar zoals zij die creëren.
Michel Lamoller:Walls Apart (Pallasstr. 6) (2018)
The Constructed Image, groepstentoonstelling met werk van onder anderen Ruth van Beek, Michel Lamoller, Inez & Vinoodh, Eva Stenram en K. Young. Van 17 juli t/m 11 september in The Ravestijn Gallery, Amsterdam.
Eva Stenram: Alluvion (2021)
