Waar de VS druk bezig zijn met acties tegen kunstmatige intelligentie (AI), verkeert Europa nog in een soort remslaap. Maar in de nieuwe werkelijkheid vinden op grote schaal schendingen van rechten van derden en hun werken plaats. Daar moet paal en perk aan worden gesteld, vinden Charissa Koster en Eva Toorenent.
Terecht, wat ons betreft. Aangezien Midjourney en andere zogenaamde AI image-generatoren zich schuldig maken aan soortgelijk gedrag, zouden deze wat ons betreft hetzelfde lot moeten ondergaan.
Er zijn meer en meer relletjes rondom AI. Zo liet platenmaatschappij Universal Music Group het liedje Heart on my sleeve, dat vrijdag op sociale media verscheen en al snel viral ging, verwijderen van streamingdiensten. Heart on my sleeve bleek een door AI gegenereerd liedje met de ‘gekloonde’ stemmen van de popsterren Drake en The Weeknd. Volgens platenmaatschappij Universal Music is dit een schending van het auteursrecht.
Dinsdag bleek dat Duitse kunstenaar Boris Eldagsen zich heeft teruggetrokken na het winnen van een prestigieuze fotoprijs met een AI-werk. Zijn prachtige oude foto bleek fonkelnieuw. En het bleek geen foto. ‘De jury had beter moeten weten met een titel als Pseudomnesia’, aldus Eldagsen. We rest our case.
Remslaap
Waar de VS al langere tijd wakker zijn en druk bezig met acties tegen AI en schendingen van rechten van derden en hun werken in de vele AI-programma’s, verkeert Europa nog in een soort remslaap. Want waar iedereen AI vooral snel en hot vindt en onder de indruk is van wat er in no time kan worden gecreëerd, staat niemand écht stil bij wat er gebeurt met zijn persoonsgegevens, kunst van anderen en teksten waarop rechten rusten.
Terwijl die toch allemaal zonder toestemming worden gebruikt, verveelvoudigd en openbaar gemaakt. Er wordt al langer gesproken over een Europese AI Act, die AI-systemen reguleert en er toezicht op houdt, maar die lijkt achter te lopen op de recente ontwikkelingen. Bovendien lijkt een en ander niet toegespitst op de recente AI image-generatoren en ChatGPT die zich gestaag door ontwikkelen.
In de tussentijd maken AI en de met AI gecreëerde werken naar onze mening altijd inbreuk op rechten van anderen, op grote schaal. Niet per se omdat het eindresultaat, de AI-creatie, altijd een een-op-eenkopie is van een bestaand werk. Dat zeggen we niet. Daarvoor zijn de verschillen vaak te groot tussen een AI-werk en een oorspronkelijk werk dat in de database is gezet, en is de totaalindruk vaak te verschillend. En juist die totaalindruk is bepalend voor de vraag of sprake is van auteursrechtinbreuk.
Beschermd
Het zit hem vooral in de laag daaronder en in de ingevoerde data zelf. Die worden immers veelal zonder toestemming en zonder vergoeding gebruikt en juist die data en werken zijn wél beschermd. En juist dat beschermde karakter moet je bewaken en borgen. Tenzij je akkoord bent met hergebruik van je werk en de inzet van je gegevens, dan hoor je ons niet.
Hoe kan het dat we zoveel gespecialiseerde IE-wetten (intellectueel eigendom, red.), -procedures en -rechters hebben in ons land, dat we hier voorop lopen met innovatie, en dat de weg voor AI vrij is? Waarom staat niemand op en grijpt niemand in? Iedereen lijkt te staan toekijken hoe de hoeveelheid schendingen steeds groter wordt, terwijl daarnaast steeds meer mensen hun baan of opdrachten verliezen door AI.
Want waarom zou je nog een dure kunstenaar of schrijver inhuren voor een advertorial of ontwerp, als je met een paar kreten en een voordelig abonnement van 10 dollar (Midjourney) respectievelijk 24 dollar (ChatGPT) per maand zelf iets uit de computer kunt toveren?
Steeds meer games, boeken en films worden gemaakt met AI. Het doet denken aan de ict-innovaties en outsourcings van de laatste twee decennia, waarbij steeds meer mensen worden vervangen door automatisering. Met de bijkomstigheid dat je nu de oorspronkelijke makers óók nog eens vervangt met gebruikmaking van hun eigen auteursrechtelijk beschermde werk.
Auteursrecht
Daar komt bij dat een met AI gecreëerd werk niet beschermd is, daarop kan wat ons betreft namelijk geen eigen auteursrecht rusten. Om auteursrechtelijke bescherming te kunnen krijgen moet een werk namelijk het resultaat zijn van scheppende menselijke arbeid en creatieve keuzes, en volgens de hoogste rechter in ons land een voortbrengsel zijn van de menselijke geest. Je zou dan nog kunnen zeggen dat daar sprake van is als je als mens instructies geeft aan een AI-programma.
Maar laten we eerlijk zijn, de meeste instructies hebben niéts van doen met creativiteit. Zeker het veelbesproken ‘meisje met parel’ van Julian van Dieken niet. Natuurlijk kan dit een keer anders zijn, door een heel uitgebreide, gedetailleerde, creatieve instructie én bijvoorbeeld een persoonlijke intensieve nabewerking. Maar die hebben wij nog niet zien langskomen. Laat staan dat de nieuwe lichting AI-makers zich daar om lijkt te bekommeren. Dus ondanks het feit dat de drempel voor auteursrechtelijke bescherming laag is, denken wij niet dat die snel wordt gehaald.
Het is kortom tijd om op te staan, waarbij de Nederlandse politiek en rechtspraak voorop zouden moeten lopen. We raken in Nederland al zoveel kwijt, steeds meer bedrijven komen in buitenlandse handen en de techsector wijkt meer en meer uit naar het buitenland. Kiezen wij in Nederland de kant van de grote AI-bedrijven en hun onstilbare honger naar data, of kiezen wij de kant van de makers en individuen wier rechten worden geschonden?
Over de auteurs
Charissa Koster is advocaat, gespecialiseerd in auteurs- en mediarecht bij DayOne Advocaten. Eva Toorenent is illustrator, artiest en adviseur voor Nederland bij EGAIR (European Guild of Artificial Intelligence Regulation).